วิสยทสฺสนปฺปสงฺเค วิสยิทสฺสนมตฺถพฺยตฺติการณนฺติ วากฺยนฺโตคธปทานมตฺถมฺปฐมํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา สมาสาทิกํ ทสฺเสตุํ ‘กโต’ตฺยาทิกมารทฺธํ, ชาติลกฺขโณติ อพฺยวหิตตฺตชาติสภาโว, ‘โอสธฺโย’ติ เอตฺถ สกาเร อการา ปรสฺส ธกาเรน พฺยวหิตสฺส โยสฺส วิยาวเสสานมฺปิ สพฺภาวโต วุตฺตํ-‘โยปฺปภุตีน’นฺติ, ชาติ สามญฺญํ, ยาวติ วิสเยติ ควาทิเก ยตฺตเก วิสเย, กามจารโต วิสย ปริสมตฺติยา ทิฏฺฐนฺตมาห-‘ตํ ยเถ’ติ, โภชเยตีติ เอตฺถ โภชเยอิตีติ ปทจฺเฉโท, กโตหิ ชาตฺยตฺโถ กสิโณติ ยสฺมา สกโล พฺราหฺมณ ชาติสงฺขาโต อตฺโถ ปริสมตฺโต, ตสฺมาติ อตฺโถ, อิทํ วุตฺตํ โหติ- ‘ยาว ทิฏฺฐมฺโภชเย’ติ วุตฺเต [วุตฺเตน (โปตฺถเก)] สนฺตาย สามญฺญวุตฺติ พฺราหฺมณสทฺทปฺปโยคสามตฺถิยา ปจฺเจกมฺโภชนกิริยา กตา นาม โหติ, ยโต กสิโณปิ ชาตฺยตฺโถ ปริสมตฺโต นามาติฯ ‘‘พฺยญฺชเน ทีฆรสฺสา’’ติ (1-33) สุตฺเต พฺยญฺชเนติ สตฺตมี ปุพฺพสฺส ทีฆาทิวิธิมฺหิ จริตตฺตา ‘‘สรมฺหา ทฺเว’’ติ (1-34) เอตฺถ สรมฺหาติ ปญฺจมฺยก ตตฺถา, ตโต ปญฺจมีนิทฺเทสสฺส พลียตฺตํ, ตโต ‘‘สตฺตมิยํ ปุพฺพสฺส’’ ‘‘ปญฺจมิยํ ปรสฺสา’’ติ ทฺวินฺนํ ปรสฺส สมุฏฺฐาปเน ‘พฺยญฺชเน’ติ สตฺตมี ปรสฺส การิย โยคิตาย อตฺถโต วิภตฺติวิปริณาเมน ฉฏฺฐีภาเวน ปริณมตี… ทฺวินฺนํ สุตฺตานํ วิปฺปฏิเสเธ ปรสฺส พลี ยตฺตาวาติ เอตาทิสสามตฺถิยสพฺภาวโต วุตฺตํ-‘ฉฏฺฐีปกปฺปนาปิ ปุเรวิย สามตฺถิยา’ติฯ

16. อาทิสฺส

กิญฺจิ อนฺตสฺส สมฺปตฺตนฺติ ยํ ฏานุพนฺธมเนกวณฺณํ น โหติ, ตํ ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺเส’’ (1-17) ตฺยนฺตสฺส ปตฺตํ, กิญฺจิ สพฺพสฺเสติ ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺเสติ’’ (1-19) ฏานุพนฺธมเนกวณฺณญฺจ การิยํ สพฺพสฺส ปตฺตํฯ ยทนฺตภาวิการิยํตฺยาทินา วจนผลมุปทสฺเสนฺโต ‘ฉฏฺฐียนฺตสฺเส’ตีมสฺสาปวาโท ยํ โยโคติ ทสฺเสติ, ตสฺสายม ปวาโท โหตุ ฏานุพนฺธาทิการิยํ กถนฺติ อาห-‘ฏานุพนฺเธ’จฺจาทิ, วิปฺปฏิเสธาติ อปวาทวิปฺปฏิเสธา, ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺเส’ติ หิ อุสฺสคฺโค, ตสฺสาปวาทา ‘‘อาทิสฺส’’ ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺเส’’ตฺเยเต, ‘‘อาทิสฺสา’’ตีมสฺสาวกาโส ‘เตรสา’ติ, ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺสา’’ตีมสฺสาวกาโส ‘เอสุ, อเนนา’ติ, อิโหภยมฺปปฺโปติ ‘‘อโต โยนํ ฏาเฏ’’ (2-41) ‘‘นรานเร’’ ‘‘อเตน’’ (2-108) ‘‘ชเนนา’’ติ (ตตฺถ) ‘‘ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺเส’’ตีทมฺปวตฺตตีติ เตสมปวาทานํ วิปฺปฏิเสธา สพฺพาเทโส ภวติฯ ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’’ติ ทสสทฺเท-นฺตสฺส ปตฺโตปิ ตทปวาทตฺตา ‘‘อาทิสฺสา’’ติอาทิภูตสฺส ทการสฺส โหตีติ อาห ‘ทการสฺสโร’ติฯ